Lalki w teatrze

Ożywające w rękach artystów marionetki kojarzone są dzisiaj głównie z mało poważnymi przedstawieniami dla dzieci. Jednak przez kilka stuleci teatr lalkowy był formą przeznaczoną w głównej mierze dla widza dorosłego i funkcjonował w charakterze bardzo uniwersalnego medium. Lalki odgrywały swoje role we wszelkich możliwych gatunkach – od dramatu po satyrę.

Najważniejszą częścią teatru lalek są oczywiście same kukiełki. Jednak ich gra oraz żywa ekspresja zależna jest od zdolnych aktorów. Historie marionetek możemy cofnąć aż do czasów początków cywilizacji. Wszelkiego rodzaju laleczki i postacie ludzkie znane są archeologii niemal od zarania ludzkości. Prawdopodobnie pierwsze z nich miały znaczenie religijne, lecz nie można wcale wykluczyć, że podczas magicznych rytuałów z ich pomocą nie przekazywano treści lub opowiadań. Być może to właśnie religijna przeszłość lalek podświadomie przyciągała przez tysiąclecia widzów w każdym wieku.

Istnieje kilka rodzajów lalek wykorzystywanych w przedstawieniach teatralnych. Jednymi z najprostszych a jednocześnie najpopularniejszych są tak zwane pacynki. Z racji tego, że do ich poruszania używa się włożonej w nie ręki nazywane są też lalkami rękawiczkowymi. Aktor porusza nimi za pomocą palców – palec wskazujący animuję głowę pacynki, podczas gdy kciuk i palec środkowy poruszają jej rękami. Tego typu laleczki zwykle nie posiadają nóg i ukazują postać jedynie od pasa w górę. Doskonale sprawdzają się przy wesołych i dynamicznych przedstawieniach. Jednak oddanie pełnej ekspresji ruchu i dramatycznych emocji nie leży w ich prostej naturze. Zadania bardziej elitarne wymagają użycia też bardziej elitarnych lalek. Marionetki – bo o nich mowa – to prawdziwe działa sztuki i inżynierii. Budowa i animacja marionetki wymaga ogromnego kunsztu i talentu. Sterowanie taką lalką odbywa się zdalnie za pomocą sznurków lub drutów przymocowanych do różnych części lalki. Pociągnięcia za odpowiednie linki poruszają głową i kończynami marionetki. Wyposażone są one często w ruchome stawy a nawet animowane powieki czy usta. Najlepsi w fachu lalkarze potrafią prowadzić je z gracją niemal identyczną jaką posługują się żywe tancerki czy baletnice. Jeszcze jednym rodzajem lalki teatralnej jest kukiełka. Zamocowana jest na długim kiju, który poruszany jest od dołu przez ukrytego za zasłoną lub parawanem aktora.

Kariera lalek nie kończy się na teatrze. Swojego czasu podbiły serca również telewidzów. Najbardziej popularnym i znanym wszystkim przykładem jest bestsellerowy Muppet Show prawie w całości animowany z użyciem pacynek i marionetek. Z ich usług korzystają także brzuchomówcy pracujący z komediowymi przedstawieniami tak samo na scenie jak i w telewizji.

Teatr lalek nie umarł, chociaż przyćmiony został nieco przez inne rozrywki. Bezpośrednimi potomkami teatralnych kukiełek są dzisiejsze animatroniczne stwory używane w filmach. Najczęściej zrobotyzowane i sterowane z udziałem komputerów nadal bawią nas swoją obecnością. Nie mają one jednak tej magii i tchnienia nostalgii jakie niosą ze sobą nawet te najprostsze i nieco naiwne przedstawienia lalkowe dla dzieci.